Democracia Corinthiana (για τον Σόκρατες…)

Του Γιάννη Ξένου, από τη ΡΗΞΗ που κυκλοφορεί

Απεβίωσε πριν λίγες μέρες ο σπουδαίος Βραζιλιάνος ποδοσφαιριστής της δεκαετίας του ’80, Σόκρατες. Ο Σόκρατες υπήρξε μια πολυσχιδής προσωπικότητα, αφού, πέρα από αρχηγός της εθνικής Βραζιλίας στο Μουντιάλ του ’82, ήταν πολιτικός ακτιβιστής, γιατρός, φιλόσοφος, καλλιτέχνης και πολλά άλλα. Το όνομα του Σόκρατες μνημονεύεται για δύο πράγματα, υπήρξε ένας αρτίστας ποδοσφαιριστής, αλλά και ένας κοινωνικός αγωνιστής, που έδωσε σημαντικό αγώνα για την αποκατάσταση της δημοκρατίας στη χώρα του.

Α ς ξετυλίξουμε το νήμα της ζωής του Σόκρατες από την αρχή. Το όνομά του το οφείλει στην αγάπη του πατέρα του για την αρχαία ελληνική ιστορία. Ο πατέρας του  έμαθε ανάγνωση διαβάζοντας ιστορικά κείμενα, με αποτέλεσμα να ερωτευτεί την αρχαία ελληνική ιστορία. Ήταν τέτοια η αγάπη του για την αρχαία Ελλάδα, που τα ονόματα που έδωσε στα τρία από τα τέσσερα αγόρια του ήταν Σωκράτης, Σωσθένης (Μακεδόνας στρατιωτικός και πολιτικός του 3ου αι. π.Χ.) και Σοφοκλής, του ξέφυγε μόνο ο μικρότερος, ο Ράι, που έγινε και αυτός σημαντικός ποδοσφαιριστής. Η φτωχική του καταγωγή δεν στάθηκε εμπόδιο στο να σπουδάσει ιατρική και μόνο όταν πήρε το πτυχίο του, το 1978, υπέγραψε το πρώτο του επαγγελματικό συμβόλαιο, σε ηλικία 24 ετών! Παρότι στις αρχές της δεκαετίας του ’80 υπήρξε ποδοσφαιριστής σε κορυφαίο επίπεδο, δεν εγκατέλειψε τις σπουδές του, αφού παράλληλα ολοκλήρωσε τις μεταπτυχιακές του σπουδές στην αθληιατρική.

Τα χρόνια της Κορίνθιανς
Τα καλύτερα ποδοσφαιρικά του χρόνια τα πέρασε στην Κορίνθιανς. Εκεί, σε 300 αγώνες σημείωσε περίπου 200 γκολ (αν και μέσος) και οδήγησε την ομάδα στην κατάκτηση τριών περιφερειακών πρωταθλημάτων (1979, 1982, 1983). Αλλά κανένα από αυτά τα ενδογηπεδικά επιτεύγματα δεν συγκρίνεται με όσα έγιναν στην Κορίνθιανς εκείνα τα χρόνια (1978-1984). Η Κορίνθιανς στη Βραζιλία είναι η ομάδα που στηρίζουν τα φτωχότερα κοινωνικά στρώματα, στις αρχές της δεκαετίας του ’80 τη διοίκηση ανέλαβαν αρκετά φιλελεύθεροι άνθρωποι, με αποτέλεσμα ο Σόκρατες και οι ριζοσπαστικοποιημένοι συμπαίκτες του να έχουν την ευκαιρία να δημοκρατικοποιήσουν τον τρόπο λειτουργίας της ομάδας, αλλά και να συμβάλουν στον αντιδικτατορικό αγώνα του βραζιλιάνικου λαού. Η Κορίνθιανς στις φανέλες της αντί για χορηγούς τύπωνε δημοκρατικά συνθήματα όπως «Θέλω να ψηφίσω για πρόεδρο», τη λέξη «Δημοκρατία», όταν κατέκτησαν το πρωτάθλημα το 1982, ή προτροπές για συμμετοχή των πολιτών στις περιφερειακές εκλογές, «στις 15 του μήνα ψηφίστε», αυτά σε μια Βραζιλία που από το 1964 κυβερνούνταν από στρατιωτική δικτατορία και εκείνα τα χρόνια δινόταν ένας μεγάλος αγώνας για να επανέλθει η δημοκρατία, όπως και έγινε το 1985. Ο ίδιος εξηγούσε πως, όταν το 1964 έγινε το πραξικόπημα, θυμόταν τον πατέρα του να καίει ένα βιβλίο για τους μπολσεβίκους για να μην του το βρει η χούντα. Και συνέχιζε: «Αυτό το γεγονός φούντωσε το ενδιαφέρον μου για την πολιτική. Το ποδόσφαιρο ήρθε κατά τύχη. Ήμουν ένα παιδί της δικτατορίας. Πάντα είχα το βλέμμα μου στραμμένο στις κοινωνικές αδικίες της χώρας και είχα συναδέλφους και συμφοιτητές που έπρεπε να κρύβονται ή να αποδράσουν. Απλώς έτυχε να είμαι καλός στο ποδόσφαιρο». Στη «Δημοκρατία της Κορίνθιανς», ως ηγέτης και σύμβολο της ομάδας συνέβαλε στην εδραίωση ενός μοντέλου δημοκρατίας που οι ποδοσφαιριστές αποφάσιζαν με πλειοψηφία για μια σειρά ζητημάτων, από την ώρα του γεύματος, μέχρι την πρόσληψη ή την απόλυση κάποιου ανθρώπου.

Το πέρασμα στην Ευρώπη και η εθνική Βραζιλίας
Η χούντα είχε αρχίσει να του κάνει το βίο αβίωτο, ενώ και οι σειρήνες από την Ευρώπη ηχούσαν πιο δυνατά, παρ’ όλα αυτά ο πολιτικός αγώνας παρέμενε γι’ αυτόν πρώτη προτεραιότητα. Το 1984, σε πολιτική συγκέντρωση, μπροστά σε 1.500.000 κόσμο, υποσχέθηκε πως θα απέρριπτε κάθε πρόταση από την Ιταλία και θα παρέμενε στην πατρίδα του, εάν η βουλή περνούσε τη συνταγματική αναθεώρηση που προέβλεπε μεταξύ άλλων ελεύθερες εκλογές. Η πρόταση δεν πέρασε για λίγες ψήφους και αυτός έκανε το πέρασμα στην Ιταλία. Το κάλτσιο για τον ντελικάτο Βραζιλιάνο, που δεν ήταν ποτέ φίλος της προπόνησης και κάπνιζε από τα δεκατρία του χρόνια δύο πακέτα τσιγάρα, δεν ήταν το κατάλληλο περιβάλλον. Προσπάθησε να προσηλυτίσει τους συμπαίκτες του στη Φιορεντίνα σε ένα πείραμα παρόμοιο με αυτό της Κορίνθιας, αλλά οι ψυχροί Ευρωπαίοι επαγγελματίες ποδοσφαιριστές δεν ανταποκρίθηκαν και γρήγορα απομονώθηκε από την υπόλοιπη ομάδα. Δεν έχασε τον καιρό του όμως, η Φλωρεντία ήταν η κατάλληλη πόλη για να παρακολουθήσει ένα σεμινάριο ιστορίας της τέχνης και την επόμενη χρονιά επέστρεψε στη Βραζιλία, αλλά το ποδόσφαιρο σε συλλογικό επίπεδο τον είχε κουράσει. Ενδιαφέρον έβρισκε μόνο στην αγαπημένη εθνική Βραζιλίας. Με την οποία, στο μουντιάλ του 1982, παρουσίασαν με τον Ζίκο και άλλους αστέρες της εποχής μια πολύ θεαματική ομάδα, αλλά η Ιταλία του αντιποδοσφαίρου τους στέρησε την πρόκριση στα ημιτελικά. Ο ίδιος πάντως σε εκείνο τον αγώνα έβαλε ένα από τα πιο όμορφα γκολ του παγκόσμιου ποδοσφαίρου. Το 1986, στα τριάντα δύο του πια, έλαβε μέρος στο τελευταίο του μουντιάλ και εκεί η Γαλλία του Πλατινί στα πέναλντι του στέρησε την πρόκριση στα ημιτελικά, το παιχνίδι σκοπιμότητας των Ευρωπαίων κέρδισε άλλη μια φορά τη θεαματική Βραζιλία και τα αξιοθαύμαστα τακουνάκια του. (Είχε το προσωνύμιο «Το τακουνάκι του Θεού», αφού το ανάποδο ποδόσφαιρο με τα πολλά και περίτεχνα τακουνάκια του έδινε τη δυνατότητα να ξεφεύγει από τους πιο γρήγορους και αθλητικούς αντιπάλους του.)

Ο Σόκρατες πέρα από το ποδόσφαιρο
Με το τέλος της ποδοσφαιρικής του καριέρας έκανε ένα διδακτορικό στη φιλοσοφία, ενώ άρχισε να ασκεί επαγγελματικά την ιατρική. Η πολιτική δεν έπαψε ποτέ να τον απασχολεί και από τη στήλη του στο εβδομαδιαίο πολιτικό περιοδικό Carta Capital έπαιρνε θέση για τα πολιτικά και εθνικά θέματα της Βραζιλίας. Υποστηρικτής του Λούλα στην προσπάθειά του να εκλεγεί πρόεδρος, είχε απομακρυνθεί τα τελευταία χρόνια από αυτόν, γιατί έβλεπε ότι οι κοινωνικές αντιθέσεις στο εσωτερικό της χώρας δεν μειωνόταν με την ταχύτητα που ήλπιζε, αλλά και για οικολογικά ζητήματα, όπως για τη συνεχιζόμενη καταστροφή του Αμαζονίου. Έπαιρνε θέση ενάντια στη μετατροπή της Βραζιλίας σε μια μεγάλη περιφερειακή χώρα και ηγεμονική στη Λατινική Αμερική, λέγοντας: «Δεν μου αρέσει αυτή η Βραζιλία, που έρχεται ν’ αντικαταστήσει τη θέση των Γιάνκηδων, στη Νότια Αμερική». Συνέχιζε να προτείνει ριζοσπαστικά πράγματα και για το ποδόσφαιρο, όπως να μειωθούν οι παίκτες της κάθε ομάδας σε 9 από 11, γιατί με την ταχύτητα και τη δύναμη που έχουν πια οι ποδοσφαιριστές, χρειάζεται να απελευθερωθεί χώρος για να γίνει το άθλημα και πάλι θεαματικό.
Ο Σόκρατες είχε δύο μεγάλες αδυναμίες, το τσιγάρο και το ποτό, προσπάθησε εκατοντάδες φορές να κόψει το τσιγάρο, αλλά δεν τα κατάφερε, το ίδιο και το ποτό. Ο οργανισμός του τα τελευταία χρόνια είχε εξασθενήσει σημαντικά, φέτος είχε διακομιστεί τρεις φορές στο νοσοκομείο και έφτασε μια ήπια τροφική δηλητηρίαση να του προκαλέσει ισχυρή κρίση, και το σηπτικό σοκ που ακολούθησε να του στερήσει τη ζωή. Τουλάχιστον τώρα θα έχει την ευκαιρία να συναντήσει δύο από τις προσωπικότητες που τον σημάδεψαν περισσότερο τον Τσε Γκεβάρα και τον Τζον Λένον.